Een andere zaak die ons bezighoudt, is de archiefwet die bepaalt dat na 75 jaar de archieven van de Bijzondere Rechtspleging na de oorlog opengaan. In 2025 kunnen we daardoor kennis nemen van alle dossiers (geschat 40 miljoen pagina’s) over de rechtszaken na de oorlog. Dat kan natuurlijk de nodige reuring geven.
Ethische aspecten
De minister heeft daarom twee werkgroepen ingesteld die deze openbaarheid moeten begeleiden. De ene groep houdt zich bezig met de juridische aspecten: hoe de openbaarheid wordt geregeld. De andere groep houdt zich bezig met de ethische aspecten. Daar zijn de belanghebbenden bij betrokken: enerzijds de ‘kinderen van foute ouders’, verenigd in de Werkgroep Herkenning, en anderzijds de verenigingen die samenwerken in het Centraal Overleg Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS). Door de voorzitter van het COVVS is onze vereniging daar ook bij aanwezig. We hebben de eerste, soms emotionele vergadering inmiddels achter de rug.
Hoe verantwoord openbaren
Kern van het gesprek is hoe je op verantwoorde wijze de openbaarheid kan regelen zonder op verschillende plaatsen in het land de oorlog tussen goed en fout te heropenen.
Samenstelling beraad
Dit ‘Ethisch Beraad’ bestaat uit een onafhankelijke voorzitter en verschillende betrokken deskundigen zoals collectiebeheerders, waaronder de beheerder van het CABR, het Centraal Archief Bijzondere Rechtspraak na de oorlog. En de belanghebbenden dus van beide zijden. In dat archief zitten vele dossiers van aangeklaagden, variërend van mensen die alleen het lidmaatschap van de NSB werd verweten tot landwachters die moorden op hun geweten hadden. Er zijn rechtszaken gevoerd en er zijn mensen na verloop van tijd zonder verdere vervolging losgelaten. Er zitten allerlei documenten in die dossiers, zoals verklaringen van buren, foto’s en brieven en dagboeken. Alles gaat in 2025 openbaar worden.
De vraag is hoe je al die documenten, ook twijfelachtige getuigenissen, moet waarderen. Hoe krijg je bij het publiek tussen de oren welke betekenis een document heeft. Kortom, er is nog veel werk te doen. Eén ding staat vast: alleen volledige kennis kan goede geschiedschrijving opleveren.
Henk Mreijen